ο μύθος της ΦολόηςΤο δάσος της Φολόης υπήρξε κατοικία των Κενταύρων, έως την τελική τους εξόντωση από τον Ηρακλή. Εκεί ο Ηρακλής ολοκλήρωσε έναν από τους άθλους του αιχμαλωτίζοντας τον Ερυμάνθιο κάπρο. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα περιγράφει τους Κένταυρους σαν τριχωτούς ανθρώπους, αποκρουστικούς στην όψη, ενώ στην Οδύσσεια τους παρομοιάζει με τους Σάτυρους. Αξιοπρόσεχτο είναι το γεγονός πως πουθενά δεν αναφέρονται ούτε απεικονίζονται Κενταυρίνες.
Ο πιο γνωστός Κένταυρος ήταν ο Χείρων, ο δάσκαλος των μεγαλύτερων ηρώων της ελληνικής μυθολογίας. Κατοικούσε στο Πήλιο και ήταν περίφημος για τις γνώσεις και τη σοφία του. Κοντά στον Κένταυρο Χείρωνα μεγάλωσε, θρεμμένος με αίμα λιονταριού και μεδούλι αρκούδας, ο Αχιλλέας και κοντά του έμαθαν την πολεμική τέχνη, τη μουσική και το κυνήγι οι μεγαλύτεροι ήρωες.
Ο μύθος των Κενταύρων ήταν διαδομένος σε πολλά μέρη της Ελλάδας, από τη Θράκη μέχρι την Πελοπόννησο, τη Ρόδο και την Κύπρο. Οι Έλληνες πίστευαν ότι οι Κένταυροι ήταν άγριοι, μοχθηροί, επιθετικοί, ζηλόφθονοι, πολεμοχαρείς. Η δύναμή τους ήταν τεράστια. Μετακινούσαν ογκόλιθους, βράχια και πελώριους κορμούς δέντρων, τα οποία εκσφενδόνιζαν στους εχθρούς τους. Αγαπούσαν όμως και τα γλέντια, το κρασί και τις διασκεδάσεις.
Υπήρχε όμως και μια δεύτερη φυλή Κενταύρων, οι οποίοι κατάγονταν κατευθείαν από τους Ολύμπιους θεούς. Οι Κένταυροι αυτοί ήταν πρόσχαροι, δίκαιοι, γεμάτοι γνώσεις, σοφία και αρετή. Φίλοι, σύμμαχοι, προστάτες, σύμβουλοι και δάσκαλοι των ανθρώπων. Κύριοι εκπρόσωποί τους εκτός από τον Χείρωνα, που ήταν γιος του Κρόνου και της νύμφης Φιλύρας, ήταν και ο Φόλος, γιος του Σιληνού και της νύμφης Μελίας.
Περίφημη, κατά τη Μυθολογία, είναι η Kενταυρομαχία, δηλαδή η μάχη μεταξύ των Κενταύρων και των Λαπιθών. Οι Κένταυροι, οι Λαπίθες και η Κενταυρομαχία, υπήρξαν από τα πιο αγαπητά θέματα των καλλιτεχνών της αρχαιότητας. Η αλλόκοτη όψη των μυθολογικών αυτών τεράτων, η αρπαγή των γυναικών, η φοβερή πολεμική σύγκρουση, ενέπνευσαν τους καλλιτέχνες, οι οποίοι δημιούργησαν έργα απαράμιλλου αισθητικού κάλλους.
Στις μετόπες του Παρθενώνα και του Θησείου στην Αθήνα, στη ζωφόρο του ναού του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες στην Πελοπόννησο και στο δυτικό αέτωμα του ναού του Δία στην Ολυμπία, απεικονιζόταν θαυμάσια η Κενταυρομαχία.
Οι Κένταυροι ηττήθηκαν από τους Λάπιθες και κατέβηκαν στην Ηλεία και κατέλαβαν την περιοχή που σήμερα ονομάζεται Φολόη. Εκεί λήστευαν και φόνευαν τους περαστικούς. Οι Κένταυροι είναι τα πνεύματα της καταιγίδας, που συσσωρεύονται γύρω από τις κορυφές των βουνών.
Ο Κένταυρος Φόλος ήταν φίλος του Ηρακλή. Ο Φόλος είχε ορισθεί από τον προπάππου του φύλακας του μεγάλου πιθαριού με το κρασί των Κενταύρων. Το κρασί είχε προσφέρει ο θεός Διόνυσος, με εντολή να το φυλάξουν και να το ανοίξουν μόνο όταν εμφανιστεί ο Ηρακλής. Ο Ηρακλής είχε πάρει από τον Ευρυσθέα την εντολή να κάνει τον τέταρτο άθλο του, δηλαδή να συλλάβει ζωντανό τον Ερυμάνθιο κάπρο, που ζούσε στο όρος της Λαμπείας, στον Ερύμανθο. Ο κάπρος κατάστρεφε τις περιοχές της Ψωφίδος (Αρκάδων) και των Λασιωνίων (Ηλείων).
Ο Ηρακλής πέρασε πρώτα από τη σπηλιά του Κένταυρου Φόλου, προκειμένου να πάρει πληροφορίες σχετικά με το ζώο. Όταν ζήτησε κρασί ο Φόλος θυμήθηκε μεν την επιθυμία του Διόνυσου, δίστασε όμως να ανοίξει το πιθάρι, φοβούμενος τους συντρόφους του. Τελικά, κατόπιν προτροπής του Ηρακλή, ανοίγει το πιθάρι με το χιλιόχρονο κρασί και δίνει στον ήρωα να πιει σε ασημένιο τάσι.
Η ευωδιά του παλιού δυνατού κρασιού απλώθηκε γρήγορα στις ρεματιές και στο δάσος. Ο φόβος του Φόλου δεν άργησε να επαληθευτεί: Δέντρα έτριζαν, καθώς οι Κένταυροι έφταναν στη σπηλιά για να αρπάξουν το κρασί … Η μάχη ήταν δύσκολη: Οι Κένταυροι είχαν ταχύτητα αλόγου, υπερβολική δύναμη δισώματων θηρίων, με ανθρώπινη λογική και εμπειρία.
Ο Ηρακλής, με τα φαρμακερά βέλη, που είχε βάψει στο αίμα της Λερναίας Ύδρας, εξόντωσε πολλούς Κενταύρους, χωρίς όμως να το θέλει, πλήγωσε θανάσιμα τον φίλο του, τον Κένταυρο Χείρωνα. … Ο Χείρων ήταν αθάνατος και δεν ήταν δυνατόν να πεθάνει. Η πληγή όμως δεν επουλώθηκε προκαλώντας του φριχτούς πόνους. Όταν ο Χείρων συνειδητοποίησε πως θεραπεία δεν υπήρχε παρακάλεσε θερμά τον Δία να τον απαλλάξει από την αθανασία δωρίζοντας του τον θάνατο.
Υπάρχει μάλιστα μύθος που αναφέρεται στην προέλευση της δυσοσμίας των πηγών της λίμνης Καϊάφα. Σύμφωνα με τον μύθο αυτόν ο Κένταυρος Χείρωνας (ή, σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Κένταυρος Νέσσος) στην προσπάθειά του να θεραπεύσει την πληγή που του προξένησε ο Ηρακλής πλύθηκε στα ιαματικά νερά της λίμνης μολύνοντας άθελά του με το δύσοσμο δηλητήριο της Λερναίας Ύδρας τα νερά.
Μετά την Κενταυρομαχία ο Ηρακλής επανέρχεται στη Φολόη, όπου βρίσκει τον φίλο του τον Φόλο ετοιμοθάνατο. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Κένταυρος στην διάρκεια της ταφής των συντρόφων του, θαμπώθηκε από την ομορφιά των βελών του Ηρακλή και επιχείρησε να περιεργαστεί ένα από αυτά. Αυτό όμως ξέφυγε από τα χέρια του και τον τραυμάτισε στο πόδι. Έτσι πέθανε ο Φόλος. Ο Ηρακλής έθαψε τον φίλο του μεγαλοπρεπώς, κοντά στο σημερινό χωριό Αντρώνι. Για να τον τιμήσει έδωσε στο δάσος και στην περιοχή όπου ο Φόλος ζούσε το όνομα Φολόη.
Στη διάρκεια του 19ου του και 20ου αιώνα, το δάσος της Φολόης συγκεντρώνει το ενδιαφέρον γεωγράφων και γεωβοτανικών επιστημόνων – περιηγητών.
