το "Σπίτι της Παναγιάς"Η παράδοση θέλει το σταυροπηγιακό μοναστήρι του Προυσού να βρίσκεται χτισμένο στο σημείο που επέλεξε, με θαυματουργό τρόπο, η Μεγαλόχαρη. Το ιστορικό μοναστηριακό συγκρότημα που χρονολογείται από το 829 μΧ απέχει 35 χιλιόμετρα από το Καρπενήσι, στο δρόμο προς την "Ποταμιά". Στον δρόμο που οδηγεί στην Μονή, βρίσκονται "τα πατήματα της Παναγιάς", επτά σχήματα διαφορετικού χρώματος που αποτελούν, σύμφωνα με τον λαϊκό μύθο, τα ίχνη των βημάτων της ίδιας της Παναγίας στον κάθετο βράχο.
Ιστορικά, η εικόνα, δημιούργημα του Ευαγγελιστή Λουκά, φυγαδεύτηκε το 829μχ, κατά την περίοδο της Εικονομαχίας, από ναό της Προύσα της Μικράς Ασίας προκειμένου να διασωθεί από την καταστροφή των εικόνων που είχε διατάξει ο Αυτοκράτορας Θεόφιλος. Την εικόνα μετέφερε στην Ελλάδα ένας νεαρός άνδρας που ονομαζόταν Διονύσιος αλλά για άγνωστη αιτία αυτή χάθηκε όταν ο νέος έφθασε στη Θράκη.
Από την Θράκη η εικόνα επανεμφανίζεται στην Ευρυτανία, όταν ένας φωτεινός στύλος που έφθανε από τη γη στον ουρανό παρακινεί κάποιον βοσκό να ερευνήσει την περιοχή. Το φαινόμενο έλαβε χώρα στις 23 Αυγούστου. Έκτοτε, την ημερομηνία αυτή εορτάζει η Μονή, καθώς θεωρήθηκε ότι αυτός ήταν ο τόπος που επέλεξε η Μεγαλόχαρη για να "κατοικήσει".
Η Μονή καταστράφηκε επανειλημμένα επί Τουρκοκρατίας ενώ στο πιο πρόσφατο παρελθόν μελανή σελίδα αποτελεί η εισβολή των Γερμανών στο Μοναστήρι, στις 16 Αυγούστου του 1944, και η ολοσχερής καταστροφή των κτιριακών συγκροτημάτων. Παραδίδεται μάλιστα πως όταν κάποιος Γερμανός αξιωματικός θέλησε να κάψει τον ναό, εμποδίστηκε από το "αόρατο χέρι" της Παναγίας.
Η εικόνα της Παναγίας της Προυσιώτισσας θεωρείται θαυματουργή και για το λόγο αυτό προσελκύει πλήθος πιστών από την Ελλάδα και το Εξωτερικό. Την εικόνα ασήμωσε δαπάναις του ο ίδιος ο Καραϊσκάκης τον καιρό που φιλοξενούταν άρρωστος στην Μονή, εν τω μέσω της επανάστασης, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης.
Η Ιερά Μονή αποτελείται από το καθολικό, στο οποίο έχουν πραγματοποιηθεί αναστηλωτικές εργασίες καθώς και η προσθήκη νέας πτέρυγας κελιών. Το καθολικό είναι ναός σταυροειδής με τρούλο και στο δυτικό τμήμα υπάρχει μια κρύπτη που λειτουργεί ως παρεκκλήσι. Ο ναός χρονολογείται από το 1754 ενώ στην εξωτερική πλευρά της κρύπτης διασώζονται τοιχογραφίες από τον 13ο αιώνα.
Απέναντι από το Μοναστήρι βρίσκεται το εκκλησάκι των Αγίων Πάντων που χτίστηκε επίσης το 1754 και σε κοντινή απόσταση μπορεί κανείς να επισκεφθεί το οίκημα της Σχολής Γραμμάτων που χτίστηκε το 1820 από τον Επίσκοπο Λιτζάς και Αγράφων Δοσίθεο.
Σήμερα στο Μοναστήρι υπάρχουν δύο τριώροφοι ξενώνες για τη φιλοξενία των προσκυνητών, από τα μέσα περίπου της άνοιξης έως και τα πρώτα κρύα του φθινοπώρου, μουσείο εκκλησιαστικών ευρημάτων και αντικειμένων και μουσείο ελληνικών γραμμάτων της Ρούμελης.
